تحول در خط ترکی آذربایجانی مدرن
در سده 19 میلادی افرادی مسئلهٔ تغییر الفبای آذری را مطرح کردند.میرزا فتحعلی آخوندزاده (۱۸۷۸) و جلیل محمح قلی زاده از این دسته افراد بودند. البته این امر با مخالفت شدید گروههای دیگر از جمله برخی فرهنگیان و روحانیان روبرو شد.صرف نظر از دغدغهٔ روحانیان که معتقد بودند تغییر خط ارتباط مردم را با قرآن و دیگر متون دینی قطع خواهد کرد برخی اهالی فرهنگ اعتقاد داشتند که خط بخشی از هویت هر قوم را تشکیل می دهد و از آنجاییک چند صد سال است که تمام متون ادبی ترکی و هزاران هزار کتاب در این خط تالیف شده اند تغییر خط به نوعی یک گسستگی فرهنگی به وجود خواهد آورد. این مسئله در دورهٔ بسیار کوتاه جمهوری دموکرات آذربایجان(۱۹۱۸-۱۹۱۹) نیز مطرح گشت. بعد از پیروزی بلشویکها چندین روزنامه به خط لاتین در باکو چاپ می‌شد؛ ولی خط عربی هنوز به کار گرفته می‌شد. در سال ۱۹۲۴ نریمان نرمانف رهبر بلشویک آذربایجان توانست قانون استفاده از لاتین در امور دولتی را به تصویب مجلس جمهوری آذربایجان شوروی برساند

جدول مقایسهٔ الفبای آذربایجانی
عربی لاتین سیریلیک لاتین
آ ‌ا A a А а A a
ﺏ B b Б б B b
ﺝ C c Ҹ ҹ C c
چ Ç ç Ч ч Ç ç
ﺩ D d Д д D d
ائ‍‌ئ‍‍ئ E e Е е E e
اَ ‌ه ‌‍ه Ə ə Ә ә Ə ə
ﻑ F f Ф ф F f
گ G g Ҝ ҝ G g
ﻍ Ƣ ƣ Ғ ғ Ğ ğ
ﺡ، ﻩ H h Һ һ H h
ﺥ X x Х х X x
ای‍̂ ‌ی‍̂ ‌ی̂ Ь ь Ы ы I ı
ای‍‌ی‍‌ی I i И и İ i
ژ Ƶ ƶ Ж ж J j
ﻙ K k К к K k
ﻕ Q q Г г Q q
ﻝ L l Л л L l
ﻡ M m М м M m
ﻥ N n Н н N n
اوْ ‌وْ O o О о O o
اؤ ‌ؤ Ɵ ɵ Ө ө Ö ö
پ P p П п P p
ﺭ R r Р р R r
س، ث، ص S s С с S s
ﺵ Ş ş Ш ш Ş ş
ﺕ، ﻁ T t Т т T t
اۇ ‌ۇ U u У у U u
اۆ ‌ۆ Y y Ү ү Ü ü
ﻭ V v В в V v
ی J j Ј ј Y y
ز، ذ، ض، ظ Z z З з Z z
در سال ۱۹۲۶ اولین کنفرانس ترک شناسی در باکو برگزار شد. گردآمدگان تصمیم گرفتند که خط لاتین را خط مورد استفادهٔ تمام ترک‌زبانان آذربایجانی جهان اعلام کنند. دو سال بعد به رهبری کمال پاشا رفرم خط در ترکیه به اجرا گذاشته شد و الفبای فارسی جایگزین الفبای عثمانی (عربی) گردید. در همین سال کمیته‌ای به نام یئنی اَلیفبا (الفبای جدید) در مسکو به تدوین الفبای یکدستی پرداخت که در تمامی جمهوری‌های ترک‌زبان اتحاد جماهیر شوروی (آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان) استفاده شود. این الفبا به مدت بیش از ده سال مورد استفاده بود.

منابع: http://ovunlu-qiz.miyanali.com